کلاژن چیست ؟
کُلاژِن (به انگلیسی: Collagen) که از واژه ی یونانی کلا به معنای چسب گرفته شده یک پروتئین سخت، نا محلول و فیبری است که از فراوان ترین پروتئین های بدن است و حدود یک سوم از کل پروتئین های آن را تشکیل می دهد.
کلاژن یکی از مهم ترین اجزای ساختمانی پوست، استخوان و دندان، ماهیچه ها، تاندون ها و رباط ها است. در واقع کلاژن مانند چسبی است که بافت های مختلف بدن را در کنار هم نگه می دارد. یکی از ویژگی خاص این پروتئین خاصیت بازجذبی است، به این معنی که به اجزای کوچک تر تبدیل شده، تغییر شکل می دهد و دوباره جذب بدن می شود. این ویژگی خاص باعث شده که این پروتئین مناسب استفاده در طیف متنوعی از درمان های پزشکی باشد.
حداقل شانزده نوع پروتئین کلاژن در بدن وجود دارد که از بین آن ها سه تا پنج نوع از اهمیت بالایی برخوردارند. به طور مثال کلاژن نوع یک در لایه های پوست وجود دارد که باعث تقویت آن ها می شود. علاوه بر این کلاژن به پوست خاصیت ارتجاعی می دهد و با حفظ آب بافت پوستی مانع از خشکی و چین و چروک می شود.
این پروتئین در درم یا لایه میانی پوست به تشکیل یک شبکه فیبری از سلول ها به نام فیبروبلاست کمک می کند که سلول های جدید روی آن رشد می کنند. این عمل باعث جوان سازی پوست می شود. کلاژن همچنین در تعویض و ترمیم سلول های مرده پوست نیز نقش دارد.
همه ی انواع کلاژن ابتدا به شکل پروکلاژن ساخته می شوند. به این ترتیب که دو آمینو اسید پرولین و گلایسین به کمک ویتامین C با یکدیگر ترکیب می شوند و پروکلاژن را می سازند. بنابراین بدن به طور طبیعی کلاژن را تولید می کند و ما می توانیم با دریافت مقدار مناسبی از مواد مغذی، به بدن در ساخت این پروتئین مهم کمک کنیم.
خوراکی هایی که برای ساخت کلاژن ضروری هستند :
- پرولین : سفیده تخم مرغ، جوانه گندم، لبنیات، کلم، مارچوبه و قارچ حاوی آمینو اسید پرولین هستند.
- گلایسین : پوست مرغ و ژلاتین منابعی غنی از آمینو اسید گلایسین می باشند.
- مس : مس که در فعال کردن آنزیم واکنش ساخت کلاژن نقش دارد در دانه کنجد، پودر کاکائو و عدس یافت می شود.
- ویتامین C : ویتامین C که در انواع مرکبات و سبزی ها وجود دارد، در کنار هیالورونیک اسید از مواد ضروری برای ساخت کلاژن در بدن است.
به علاوه مصرف پروتئین های با کیفیت و حاوی آمینو اسید های ضروری که در گوشت قرمز، مرغ، غذاهای دریایی، لبنیات و حبوبات وجود دارند نیز در ساخت کلاژن اهمیت دارند.
فاکتور هایی که در کاهش و یا از بین رفتن کلاژن پوست نقش دارند:
- افزایش سن : هر چه سن بالاتر می رود بدن کلاژن کمتر و با کیفیت پایین تری تولید می کند که باعث کم شدن استحکام و انعطاف پذیری پوست می شود. سرعت این فرآیند نیز بستگی به ژنتیک فرد دارد.
- عوامل محیطی: مثل قرار گرفتن در معرض اشعه های UV و هوای آلوده که سرعت پیری پوست را افزایش می دهند.
- رژیم غذایی غلط :استفاده ی زیاد از شکر و کربوهیدرات های تصفیه شده مانند آرد سفید باعث کاهش کلاژن بدن می شوند چرا که در توانایی کلاژن در ترمیم خود تداخل ایجاد می کنند.
- سبک زندگی نادرست: برای مثال سیگار کشیدن باعث تاخیر در ترمیم زخم های پوستی می شود و یکی از عوامل ایجاد کننده ی چین و چروک است.
همه ی این عوامل هم چنین با تشکیل رادیکال های آزاد سرعت تجزیه ی کلاژن را افزایش می دهند. البته بعضی اختلالات خود ایمنی مانند بیماری لوپوس نیز کلاژن بدن را کاهش می دهند.
منابع غذایی حاوی کلاژن چیست ؟
- سوپ استخوان : یکی از غذا های غنی از کلاژن، آبگوشت یا سوپ استخوان است.
- ژلاتین : ژلاتین فرم پخته شده ی کلاژن است که معمولا از استخوان های گاو، گوسفند، مرغ و ماهی به دست می آید. ژلاتین حاوی 98 تا 99 درصد پروتئین است.
- مرغ : بسیاری از مکمل های کلاژن از عصاره ی مرغ ساخته می شوند. اگر تا به حال گوشت مرغ را برش داده باشید متوجه همبستگی بافت آن شده اید.
- ماهی : مانند سایر حیوانات، ماهی ها دارای استخوان ها و رباط هایی از جنس کلاژن هستند.
- مرکبات و توت ها : واضح است که ویتامین C نقش مهمی در تولید پروتئین کلاژن دارد. بنابراین دریافت مقدار کافی از این ویتامین در رژیم غذایی بسیار مهم است.
- سیر :سیر نه تنها یک طعم دهنده ی مناسب برای غذا ها است، بلکه حاوی منابع گوگرد نیز می باشد. این ماده ی معدنی به سنتز کلاژن و جلوگیری از تجزیه ی آن کمک می کند.
- سبزیجات برگ دار و گوجه فرنگی :سبزیجاتی مانند اسفناج، کلم پیچ و چغندر که رنگ سبز خود را از کلروفیل های برگ هایشان می گیرند، طبق برخی مطالعات جدید علاوه بر خاصیت آنتی اکسیدانتی تولید پیش ماده ی کلاژن را در بدن افزایش می دهند.
- انواع لوبیا : لوبیا ها با دارا بودن انواع آمینو اسید های ضروری برای ساخت کلاژن، منبعی سرشار از پروتئین هستند. همچنین این حبوبات حاوی مقادیر مناسبی از مس هستند که برای تولید کلاژن لازم است.
- بادام هندی :اگر به خوردن آجیل علاقمند هستید بادام هندی را حتما به میان وعده های خود اضافه کنید. این ماده ی مغذی حاوی مس و زینک فراوانی است که از آن ها در ساخت کلاژن استفاده می شود.
- فلفل دلمه ای :انواع فلفل دلمه ای و به خصوص فلفل دلمه ای قرمز رنگ حاوی ماده ای ضد التهابی به نام کپسیسین است که از پیری پوست در اثر افزایش سن جلوگیری می کند.
اگرچه تخم مرغ مانند بسیاری از محصولات حیوانی بافت همبند ندارد، اما سفیده تخم مرغ دارای مقادیر زیادی پرولین، یکی از اسیدهای آمینه لازم برای تولید کلاژن است.
آیا کرم های کلاژن کاربردی هستند؟
احتمالا هنگام بررسی و خرید محصولات مراقبت از پوست به کرم ها یا سرم هایی برخورده اید که ادعا شده در آن ها کلاژن وجود دارد و اثرات ضدپیری و جوان سازی دارند. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که کلاژن پروتئینی با ساختار مولکولی بزرگ است که قابلیت جذب از طریق پوست را ندارد. بنابر این محصولات پوستی حاوی کلاژن نمی توانند به ذخیره ی کلاژن بدن بیفزایند.
اما اخیرا کرم ها و محصولاتی ساخته شده اند که حاوی پپتید های کلاژن هستند. این پپتید ها که در آزمایشگاه تولید می شوند نسبت به مولکول کلاژن کوچک تر هستند و قابلیت جذب از طریق پوست را دارند.
راهکار های کلینیکی افزایش کلاژن پوست
به جز کمک به تولید کلاژن از طریق مصرف خوراکی های مختلف، درمان های کلینیکی که امروزه طرفداران بیشتری پیدا کرد اند راه های ایمن و سریعی برای جلوگیری از پیری و چین و چروک پوست در اثر کاهش کلاژن هستند. در ادامه به برخی از این درمان های رایج می پردازیم.
تزریق کلاژن و پرکننده های پوستی
به عبارت ساده، تزریق کلاژن یعنی وارد کردن ماده ی جایگزین کلاژن طبیعی به لایه ی زیرین پوست که در پی آن پوست درست مانند زمانی که غنی از کلاژن است صاف و انعطاف پذیر می شود و بافتی محکم و سفت خواهد داشت.
زیدرم و زیپلاست که کلاژن های تزریقی گاوی هستند در دهه ی 80 میلادی بسیار طرفدار پیدا کردند. این نوع کلاژن ها مستقیما به درم (لایه ای از پوست و زیر اپیدرم که محل نگهداری کلاژن و الاستین است) تزریق می شوند.
امروزه پرکننده ها یا فیلرهای دیگری نیز برای کسانی که مایل به استفاده از محصولات مشتق حیوانی نیستند در روش تزریق مورد استفاده قرار می گیرند. جوودرم و رستیلن دو فیلر معروف از این دسته هستند که حاوی هیالورونیک اسید هستند. این ماده ی طبیعی نه تنها باعث تقویت و استحکام پوست می شود بلکه قادر به نگهداری آب تا هزار برابر وزن خود است و هنگام نیاز پوست به رطوبت، آب رسانی به آن را انجام می دهد.